به گزارش بلاغ، قیام امام حسین (ع) نماد امر به معروف و نهی از منکر واقعی است؛ امر به معروف و نهی از منکری که پرهزینه است و برخلاف هدف قرار دادن اقشار کم قدرت، صاحبان قدرت، ثروت و نفوذ را هدف قرار داد و به جای نهی از منکرات کم‌هزینه‌ی اشخاص فاقد قدرت، سراغ منکرات پرهزینه‌ی صاحبان قدرت رفت؛ رویکردی که اگر مورد توجه همه پیروان ثارالله قرار گیرد، امر به معروف و نهی از منکر تاثیر عمیقی تاریخی‌اش احیاء خواهد شد. قیام جاودانه خامس آل عبا تداعی خروش خالصانه مفاهیم والایی چون ایثار، شهامت، شجاعت، صداقت، پاکی، درستی و راستی مصداق واقعی خود را در می‌یابند و حالاتی چون حرّیت، استقامت، بردباری، جوانمردی و صلابت که در گردباد توطئه‌ها، فراموش گشته بود، به طرز جالبی تفسیر می‌گردند و عینیت می‌یابند. شهید آیت اللّه مطهری در این باره نکات جالبی را مطرح نموده است: «…گویی در حادثه کربلا بنا بوده است که اسلام در همه ابعادش و همه جنبه‌هایش تجلّی کند و به عبارت دیگر عملاً و واقعاً نه ظاهراً برای تماشا، تجسّم داده شود و به مرحله عمل درآید. حادثه امام حسین (ع) گویی یک نمایش احساسی، پرخاشگری و تراژدی و عقلی و عشق الهی و مساوات اسلامی و عواطف انسانی، همه در آخرین اوج به وسیله قهرمانانی مختلف از پیر و جوان، زن و مرد، آزاده و برده و یا آزاد شده، بالغ و کودک بوجود آمده و همه ابعاد اسلام را هم نشان می‌دهد …و این است معنای جامع بودن قیام حسینی. اولاً از نظر هدف، مقصد و ایده و فکر حامل همه ایده‌های اصلی است نه یک جنبه خاص، ثانیاً از نظر بازی کنندگان و متعهدان به نقش. چنان که شعرا نیز بر همین اساس و با توجه به ابعاد مختلف آن شعر گفته‌اند. شعر محتشم (کاشانی) جنبه تراژدی دارد و عمّان سامانی و صفی علی شاه جنبه عرفانی را مدّ نظر قرار داده‌اند، همچنان که اقبال لاهوری بر جنبه‌های اجتماعی آن تکیه زده است.» (3) قلّه انقلاب‌های دینیهنگام وقوع حادثه کربلا مردم کشورهای اسلامی به کار خود مشغول بودند، مساجد دایر بود، خطبا بر فراز منبرها از ثواب و عقاب، بهشت و دوزخ سخن می‌گفتند، تنها مبحثی که در میان نبود پرداختن به این رویداد بود، البته اهل بیت امام با وجود اسارت و اختناق شدید امویان در شهرهای مهم جهان اسلام خصوص مدینه، کوفه و شام و شهرهای این مسیرها حقایق را برای مردم بازگفتند ولی حاکمان وقت می‌کوشیدند آن را یک حادثه کوچک و کم اهمیّت جلوه دهند. دستگاه ستم به دو منظور این واقعه را با دیدگاه خاص خودش و آمیخته به ابهام و تهمت و کذب به نواحی گوناگون گزارش داد. یکی آن که مردم از فرجام مخالفان دستگاه حکومت آگاه شوند و از این واقعه درس عبرت بگیرند و دیگر به خود اجازه ندهند به تصوّر آنان آشوب به پا کنند، دیگر آن که عوامل حکومتی خود را در جریان عاشورا محقّ و بی گناه نشان دهند و چنین القا کنند که سران قیام دنبال ماجراجویی و فتنه انگیزی بوده‌اند؟! تحت تأثیر تبلیغات مسموم امویان، کثیری از مسلمانان در قلمرو آسیا و آفریقا چنین تصوّر می‌نمودند مقصّر این حادثه آنهایی هستند که امنیت سرزمین اسلامی را بر هم زدند و باید سرکوب می‌شدند و حال که کشته شده‌اند دیگر کسی از بازماندگان آنان یارای مخالفت با یزید را نخواهد داشت و دل‌های جریحه دار از شهادت امام و خاندان و یارانش پس از اندک زمانی بر اثر مرور ایام التیام خواهد یافت. نه مردم و نه حاکمان متوجه نبودند که در این حرکت، اخلاص و حقیقتی نهفته است که با گذشت زمان بر وسعت و عظمت و تأثیراتش افزوده می‌شود. هنگام وقوع قیام، افراد معدودی از خاندان عترت و علاقه مندان به فرزندان پیامبراکرم (ص) بودند که می‌توانستند خیزش نینوا را به درستی ارزیابی کنند و از آثارش که بعدها در جوامع اسلامی آشکار می‌گردد سخن بگویند. آنان کوشیدند مردم را از اشتباهی که بدان گرفتارند و غفلتی که چون تارهای عنکبوتی بر دل و ذهنشان چنگ انداخته بیرون آیند. این انوار، پرتوهایی از آن خورشید تابناک را با خود در چندین قلمرو بردند و موفق شدند مسیر فکری مردم را عوض کنند و ساحت مقدّس شهیدان کربلا را از هرگونه اندیشه‌ای جز حق و عدالت و معنویت، تبرئه کردند. حال با این وصفی که اجمالاً بدان اشاره کردیم سؤال این است که چه شد این ماجرا کانون و هسته اصلی تمامی حوادث تاریخی اسلام و قلّه تمام انقلاب‌های مذهبی و شیعی گردید و این رُخداد طلایه دار تمام رویدادهای صدر اسلام تلقی شد. در غزوه احد که در شوال سال سوم هجری میان سپاهیان اسلام به رهبری رسول اکرم (ص) و مشرکان مکّه در حوالی مدینة النبی روی داد و هفتصد نفر مسلمان در برابر سه هزار دشمن قرار گرفتند و در اولین فرصت پیروزی را بدست آوردند ولی چون عدّه‌ای از افراد مسلمان فرمان فرمانده را اطاعت نکردند، شکست خوردند و بیش از هشتاد نفر به شهادت رسیدند و حتی پیکر بعضی از این عزیزان مُثله گردید به نحوی که حتی بستگان نزدیک آنان چون خواهران و برادران از شناختن کشته‌های خود ناتوان بودند. در قیام فخ که توسط یکی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) در زمان هادی عباسی در نزدیکی مکّه اتفاق افتاد، عدّه‌ای از سادات و امامزادگان و از جمله رهبر قیام در خون خویش غلطیدند، فاجعه به شهادت رسیدن عدّه‌ای از سادات حسنی توسط منصور دوانیقی و تخریب زندان بر سر آنان نیز بسیار ناراحت کننده است، حتی حمزه سید الشهدا عموی پیامبر در جنگ احد به طرز فجیعی شهید شد ولی هیچ کدام از این حوادث نتوانستند به پای قیام کربلا برسند. قطع نظر از شخصیت رهبری قیام کربلا که از نظر زهد، تقوا، عصمت و شجاعت و مقام ولایت و امامت در اوج قرار دارد، یکی از مهم‌ترین عواملی که نهضت حسینی را برفرازین قلّه جهان اسلام قرار می‌دهد این است که آن جاهلیت خطرناک اموی را از بین برد و تیرگی هایی را که این خاندان پلید آورده بودند کنار زد و طلوع فجر صادق ایمان و معنویت را نوید داد. عنصر اصیل در نهضت حسینیدر فلسفه قیام حضرت اباعبداللّه الحسین (ع) نکات مختلفی را مطرح کرده‌اند و برخی گفته‌اند عامل بوجود آمدن این حرکت، امتناع امام از بیعت با امویان بود، عدّه‌ای خاطرنشان نموده‌اند دعوت کوفیان و اجابت تقاضای آنان منجر به این واقعه گشت، افرادی هم متذکر گردیده‌اند امام ستم امویان را برنتابید و خواست بساط یک نظام سیاسی را در هم بپیچد و به جای آن تشکیلاتی را بوجود آورد که با مردم به عدل و انصاف رفتار کند و ارزش‌ها را ترویج دهد. البته بر شمردن این انگیزه‌ها برای تصمیم مهمی که حضرت امام حسین (ع) گرفت از برخی جهات درست است ولی تمام این‌ها شاخ و برگ شجره طیبه عاشورا می‌باشد. از موضع گیری‌های امام در مواقع مقتضی، مکاتبات، وصایا، سخنان، خطبه‌ها و نیز بررسی‌های روایی و تاریخی و حتی متون زیارتی برمی آید که مهم‌ترین عامل در عاشورای سال شصت و یکم هجری موضوع اساسی و بنیانی امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد و اصولاً همین ویژگی ارزش نهضت را ارتقاء داده و به موجب آن شایستگی پیدا کرده است. این عنصر، کیمیایی است که مس وجود انسان‌ها را تبدیل به زر خالص می‌کند و او را برای احیای فضایل و اقامه فرایض مهیا می‌سازد، عامل مذکور نه به دعوت کوفیان وابسته است و نه ارتباطی به تقاضای بیعت دارد و نه آن که موضوع درهم پیچیدن بساط سیاسی را در رأس قرار می‌دهد. شهید آیت اللّه مطهری ضمن این که امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان اصلی مهم در واقعه عاشورا، می‌داند می‌گوید: «… حسین (ع) یک فرد معترض و منتقد است، مردی است انقلابی و قیام کننده، یک مرد مثبت است، دیگر انگیزه دیگری (جز امر به معروف و نهی از منکر) لازم نیست. همه جا را فساد گرفته، حلال خدا را حرام و حرام خدا حلال شده است. بیت المال مسلمین در اختیار افراد ناشایست قرار گرفته و در غیر راه رضای خدا مصرف می‌شود و پیغمبر اکرم (ص) فرمود: هر کس چنین اوضاع و احوالی را ببیند و در صدد دگرگونی آن نباشد، در مقام اعتراض بر نیاید. (4) شایسته است (ثابت است در قانون الهی) که خدا چنین کسی را به آن جاببرد که ظالمان، جابران، ستمگران و تغییر دهندگان دین خدا می‌روند و سرنوشت مشترک با آن‌ها دارد! به گفته جدّش استناد می‌کند که در چنین شرایطی کسی که می‌داند و می‌فهمد و اعتراض نمی‌کند با جامعه گناهکار خود سرنوشت مشترک دارد …» (5) دلایل موجود در باب وجوب این فریضه گرانقدر، مترادف، متواتر و قاطع است که از قرآن کریم، سنت مطهر، عقل و اجماع اتخاذ می‌شود. مسئله حتی بالاتر از حدّ وجوب تنهاست بلکه به عنوان یکی از ضرورت‌های دین مبین اسلام شناخته می‌گردد که هر کس آن را انکار کند و بداند که انکار آن به انکار و رد اصلی از اصول دین منجر شده کافر است. (6) امام خمینی (ره) دراین باره گفته است: «…این دو (امر به معروف و نهی از منکر) از بالاترین و گرانقدرترین فرایض اسلامی است و توسط این‌هاست که فرایض دیگر برپا داشته می‌شود و دین مبین نظم می‌یابد و زندگی در دنیای اسلام رونق می‌گیرد. وجوب این دو فریضه از ضرورت‌های دین است …» (7) قرآن کریم افراد را به احیای این اصل تحریض و تشویق می‌نماید: «ولتکن منکم امة یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون. ؛ (8) از شما باید امّتی باشد که به سوی خیر و خوبی دعوت کند و امر به معروف و نهی از منکر نماید و آنان رستگار شدگان هستند.» هم چنین خداوند در کلام وحی می‌فرماید: «کنتم خیر امة اُخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تؤمنون باللّه؛ (9) شما بهترین امّتی بودید که در میان مردم آشکار گردید (زیرا) امر به معروف می‌کنید و نهی از منکر می‌نمائید و به خدا هم ایمان دارید.» احادیثی از سنت شریف، آیات خداوند را به شیوه‌ای رسا توضیح داده‌اند که متواترند، بخشی از آن‌ها امّت مسلمان را هشدار می‌دهند که این فریضه را ترک نکنند، در بعضی دیگر از روایات به هر فرد مسلمان تأکید می‌کند برای عملی ساختن این عنصر، قیام کند اگرچه در صحنه تنها بماند، در پاره‌ای روایات امّت را از عقب ماندگی و انحطاطی که با ترک این فریضه رخ می‌دهد بر حذر می‌دارد و نیز مثال هایی از تاریخ تمدن و جوامع بشری ذکر می‌نماید که به دلیل ترک این اصل از میان رفته و به خشم الهی دچار شده‌اند. رسول اکرم (ص) فرموده‌اند: «تا هنگامی که افراد امّت من امر به معروف و نهی از منکر کنند و در کارهای نیک با هم، همکاری داشته باشند، در خیر و خوبی خواهند بود. اگر این گونه عمل نکنند، برکت‌های آنان از میان می‌رود و برخی بر عدّه‌ای دیگر مسلّط می‌شوند و هیچ کس در زمین و آسمان آنها را یاری نخواهد کرد.» (10) در حدیث دیگری که منابع عامه و خاصه نقل کرده‌اند، پیامبر اکرم (ص) هشدار می‌دهند: «لتأمرنّ بالمعروف و لتنهنّ عن المنکر او یسلّطنّ اللّه علیکم شرارکم فیدعو خیارکم فلا یستجاب لهم؛ (11) باید امر به معروف و نهی ازمنکر داشته باشید، وگرنه خداوند بَدان را بر شما مسلّط می‌سازد بعد از آن هرچه نیکان شما به درگاه خداوند می‌نالند، دعایشان به اجابت نمی‌رسد. امّا حضرت امام حسین (ع) فرموده‌اند: «خداوند متعال می‌فرماید: و مردان و زنان مؤمن دوستدار یکدیگرند، امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند» . (12) خداوند به عنوان فریضه از امر به معروف و نهی از منکر آغاز می‌کند تا نشان دهد که اگر این اصل ادا گردد و استوار شود همه فریضه‌ها، چه آسان و چه سخت، استوار خواهد گشت. از آن رو که امر به معروف و نهی از منکر دعوت به اسلام، بازگردانیدن مظالم، مخالفت با ظلم، تقسیم غنایم جنگی و غیر آن، گردآوری زکات از جایگاهش و دادن آن به مستحقان است. (13) از نظر آن امام و دیگر ائمه هدی (علیهم السلام) والاترین و بنیادی‌ترین فریضه اسلامی همه موارد را در بر می‌گیرد و صلاح کارهای دین و دنیا به اجرای آن و فساد این دو، ناشی از ترک آن است، به باور آن ستارگان درخشان آسمان این عنصر مهم در کنار دیگر فروعات دین قرار نمی‌گیرد بلکه ریشه و اساس فرایض می‌باشد و تحقق یک جامعه سالم اسلامی و پدیدار گردیدن انسان هایی مؤمن و اهل حکمت و معرفت، از بین رفتن شکاف‌های اقتصادی و اجتماعی و استقرار عدالت و حقیقت، در گرو اجرای اصل امر به معروف و نهی از منکر است. همچنین این عنصر در محدوده چند مسئله فردی و عبادی منحصر نمی‌گردد بلکه تمامی اعضاء و جوارح اجتماع را در بر می‌گیرد و آمر و ناهی موظف و مکلّف است به تمامی مسائل جامعه از نظری گسترده بنگرد و با توجه به اولویت‌ها و شناخت ریشه‌ها و جدا کردن آن‌ها از شاخ و برگ‌ها به ستیز با مفاسد برود و زمینه سلامتی روحی، روانی و فکری جامعه و رشد و شکوفایی مسلمانان را فراهم سازد. (14) سدی در برابر سیلاب فسادحضرت امام حسین در قیامش ثابت کرد که به خاطر عملی ساختن و احیای این اصل اسلامی می‌توان جان داد، عزیزان خود را تقدیم کرد، از زندگی با خائنان و فاسدان صرف نظر کرد و شهادت را برگزید. قرائنی نشان می‌دهد که امام حسین (ع) از دوران کودکی به نهی از منکر توجه داشته است. چون نخستین خلیفه بر منبر رسول خدا (ص) بالا رفت و آماده ایراد خطبه‌های جمعه شد، امام سوم وارد مسجد گردید و به سوی خلیفه شتافت و گفت: این منبر جایگاه خطابه پدر من است، او گریست و گفت: راست گفتی این جایگاه از آن امیرالمؤمنین (ع) است و پدر مرا منبری نبوده است! و چون دومین خلیفه بر منبر رسول خدا (ص) بالا رفت تا برای مردم سخنرانی کند، در ضمن گفته هایش این جمله را بر زبان آورد: من نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارترم، امام حسین (ع) که در آن مسجد حضور داشت، از گوشه مجلس فریاد زد: ای دروغگو، از منبر جدم فرود آی این منبر پدرت نمی‌باشد! خلیفه ثانی بیانات امام را تأیید کرد و گفت: آری راست گفتی، آیا پدرت این سخنان را به تو آموزش داده است؟ امام حسین (ع) در جوابش فرمود: اگر آن چه را پدرم بفرماید فرمان برم، او هدایتگر و من هدایت شده خواهم بود. بیعت پدرم که جبرئیل آن را از جانب خدای نازل فرمود در گردن این مردمان است و آن را کسی انکار نمی‌کند مگر آن که کتاب خدای را منکر گردد. این مردم با قلب هایشان آن را شناخته‌اند ولی به زبان‌ها منکر گشته‌اند. وای بر آنان که حق ما اهل بیت را انکار کنند، چگونه رسول خدا (ص) با آنان روبرو خواهد شد؟ با خشمی پیوسته و عذابی شدید و دردناک. خلیفه گفت: ای حسین، لعنت خداوند بر کسی که حق پدرت را انکار کند ولی مردم ما را به امارت برگزیدند و ما هم پذیرفتیم. امام حسین (ع) در جوابش فرمود: کدامین مردم تو را به امارت برگزیدند (دراین باره) هیچ حجتی از جانب پیامبر در دست ندارید و اهل بیت او هم به این کار رضایت نداده‌اند. (15) وقتی معاویه روی کارآمد در مسند خلافت اسلامی به خلافکاری‌های زیادی روی آورد، شراب خواری، رباخواری، ملحق نمودن زنا زاده به خود که بر ضد دستور رسول خدا (ص) بود، ترک حدود الهی و ولیعهدی یزید از جمله برنامه‌های فاسد و ضد دینی او بود. معاویه نامه‌ای تهدیدآمیز برای امام حسین (ع) نوشت و در آن تأکید نمود: ای حسین بترس از آن که اختلافی میان مسلمانان ایجاد کنی و آنها را دچار فتنه‌سازی؟! (16) امام در نامه‌ای به معاویه، پاسخی کوبنده به وی داد و پاره‌ای مفاسد او را برشمرد و جنایت فرزند ابوسفیان را افشاء نمود و در فرازی از آن فرمود: «خدا هیچ گاه تو را فراموش نخواهد کرد که مردم را به محض گمان، دست گیر می‌کنی و اولیاء خداوند را با تهمت می‌کشی و از خانه های‌شان به جاهای دور دست تبعید می‌کنی و برای پسرت از مردم بیعت می‌گیری؛ پسر نورسی که شراب می‌خورد، با سگان بازی می‌کند و تو را جز این نمی‌بینم که خود را به خسران افکنده و دین و آیین خود را نابود کرده و زیردستان حکومت خود را فریب داده‌ای و به گفتار سفیه نادان گوش فراداده و انسان پارسا و با تقوایی را ترسانده‌ای …» (17) این نامه امام، مصداق بارزی از احیای عنصر امر به معروف و نهی از منکر است زیرا با صراحت و قاطعیت مخالفت خویش را با معاویه و پیروانش اعلام کرد و تمامی اعمال و رفتارش را زیر سؤل برد و در چندین فراز نامه او را مردی قاتل، ستم پیشه و پیمان شکن که مخالفان خود را با سوگندهای سخت اطمینان داده نکشد و صدمه‌ای نرساند ولی به چنگ آورده و کشته است. حضرت در این مکتوب، فریبکاری معاویه را در تکیه زدن بر جای رسول اکرم (ص) از یک سو و دستور قتل کسانی را که پیرو سنت محمّدی هستند از سوی دیگر، آشکار ساخت و در یک جمله فرمود: گویا تو از این امّت مسلمان نمی‌باشی و آنها نیز از تو نیستند. به دنبال این افشاگری‌ها، امام اقدام به تشکیل کنفرانس، سخنرانی و افشاگری‌های عمومی و ضبط اموال حکومت معاویه و مصادره آن‌ها نمود و رسماً او را به مبارزه دعوت کرد، کاروانی تجاری را از یمن برای معاویه به شام می‌بردند، گذر این کاروان به مدینه افتاد امام دستور داد اموال آن را گرفته و در میان نیازمندان خاندان پیامبر و برخی محرومان شیعه تقسیم کنند. امام در نامه‌ای این ماجرا را به اطلاع معاویه رسانید. (18) یک سال قبل از هلاکت معاویه امام حسین (ع) به همراه عبداللّه بن عباس و عبداللّه بن جعفر عازم سفر حج گردیدند. امام در منی دستور داد آن دسته از صحابه و تابعین که اهل صلاح بودند در خیمه‌ای اجتماع کنند، طبق این دستور عدّه‌ای که ویژگی‌های مورد اشاره را داشتند فرمان حضرت را اجابت نمودند و در منی جمع شدند، آنگاه پیشوای سوم از میان ایشانبرخاست و پس از ستایش خداوند بیاناتی ایراد فرمود. در این سخنرانی امام درباره خاندانش به آیات قرآن و روایات رسول اکرم (ص) استناد فرمود و حاضران این موارد را در شأن و منزلت اهل بیت پیامبر تأیید نمودند. در فرازی از این فرموده‌ها آمده بود: «…ای مردم از پندهای خداوند نسبت به دوستان خود پند گیرید، آن جا که از علمای یهود و نصارا (اَحبار) بدگوئی و مذمت کرده است، زیرا آنان از ستمگرانی که نزد آنان بودند مُنکر و فساد را می‌دیدند ولی به دلیل تمایل به آن چه از ظالمان به آنان می‌رسید و یا به دلیل خوف از جفاکاران، نهی از منکر نمی‌کردند در حالی که خداوند می‌فرماید: از دیگران هراس نداشته باشید و از من بترسید. ای کسانی که از خداوند خواهش هایی دارید، بیم دارم عذابی بر شما فرود آید زیرا به سبب لطف و کرامت الهی به منزلتی دست یافته‌اید که بر دیگران برتری جسته‌اید اما آنان را که به خدا پرستی معروفند گرامی نمی‌دارید در حالی که خودتان به واسطه عنایت الهی محترم شمرده می‌شوید. شما مشاهده می‌کنید که پیمان‌های الهی شکسته شده است ولی فریاد بر نمی‌آورید، در حالی که به خاطر پیمان پدرانتان داد می‌زنند، پیمان‌های رسول خدا (ص) بی اعتبار شمرده می‌شود کوران، گنگ‌ها، ناتوانان (معلولین و از کارافتادگان) در شهرها رها شده‌اند و کسی به آنها رحم نمی‌کند. نه خود شما اقدام می‌کنید و نه آنان را که مسؤول این کارهایند ملامت می‌کنید. به سبب سازشکاری با ستمگران نزد آنان آرامش و امان می‌جوئید» . (19) پیوستگی عاشورا با بعثت پیامبر اکرم (ص) امام حسین (ع) در قیامی که ترتیب داد و رهبری آن را به عهده گرفت به همین اصل امر به معروف و نهی از منکر تمسّک نمود، از زمان معاویه مشخص بود که مفاسد برایش قابلتحمّل نمی‌باشد و باید هرچه زودتر جلو این باتلاق‌های گناه و آلودگی‌های دستگاه فرمانروایی یزید را بگیرد چرا که این وضع قانون خدا را عوض می‌کند، حدود اسلامی را بر هم می‌زند و بنابراین هر کس در این شرایط ساکت بماند مانند آنهاست، او حتی در یک سخنی، خود را برای اجرای این اصل شایسته دانست و فرمود: «و انا احقّ من غیر؛ من از تمام افراد دیگر برای آن که دستور جدم را عملی کنم لایق ترم.» امام به هنگام حرکت از مدینه به سوی مکه در وصیتنامه‌ای که نگاشت و با مهر خویش ممهور ساخت و تحویل برادرش محمد حنفیّه داد این نکته اساسی را مورد توجّه جدّی قرار داد: «و انّی لم اخرج اشراً و لابطراً و لامفسداً و لاظالماً و انّما خرجت لطلب الاصلاح فی امّة جدّی. ارید ان آمربالمعروف و انهی عن المنکر و اسیر بسیرة جدّی و ابی علی بن ابی طالب …؛ (20) و من نه از روی خودخواهی و یا برای خوشگذرانی و نه برای فساد و ستمگری از مدینه بیرون می‌آیم بلکه هدفم از این مسافرت امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد و مقصدم از این حرکت اصلاح مفاسد امّت و احیای سنت جدّم (رسول اکرم (ص)) و راه و روش پدرم علی بن ابی طالب می‌باشد.» بر اساس این وصیت نامه، امام اگر از او تقاضای بیعت هم نکنند بازهم آرام نخواهد نشست زیرا مخالفتش با دستگاه اموی بر سر این موضوع نیست که با سکوت آنان در امر بیعت، او هم خاموش گردد بلکه وجود چنین حکومتی موجب پیدایش ستم، افزایش فساد و تغییر در احکام گردیده و باید به پا خاست و ریشه این نابسامانی را که خاندان بنی امیّه هستند قلع و قمع نماید. پس مشخص می‌گردد امام حسین (ع) ارزش اصلی قیام خودش را از امر به معروف و نهی از منکر گرفته است، زیرا این اصل ضامن بقای اسلام است و اگر نباشد دیگر اسلامی وجود ندارد، یک نوع رسیدگی اصولی و زیربنایی به وضع جامعه اسلامی می‌باشد، پالایش اجتماع است، اگر این بازرسی درکار نباشد، دنبالش تفرقه و متلاشی شدن است، عفونت خلاف و گناه، پیکر پاک جامعه را نابود می‌سازد و جالب این است که بازماندگانش از بعد روز عاشورا به عنوان یک تشکّل امر به معروف و نهی از منکر درآمدند و تا پایان ماجرا هم هر کجا بودند برای چنین اصل حیاتی تلاش کردند. حضرت رسول اکرم (ص) درباره امام حسین (ع) فرموده‌اند: «حسین منّی و انا من حسین، احبّ اللّه من احبّ حسیناً، حسین سبط من الاسباط؛ (21) حسین از من است و من از او هستم، خداوند دوست بدارد هر که حسین را دوست بدارد، حسین سبطی از سبط هاست.» بخش اوّل این عبارت روشن است زیرا بطور طبیعی هر کس دخترزاده خود را دوست می‌دارد و انشعاب وجودی امام از وجود مبارک پیامبر را می‌رساند. اما قسمت دوم آن بر حسب ظاهر کمی نیاز به توضیح دارد زیرا شاید شگفت انگیز باشد که خاتم رسولان بفرماید من از حسینم چگونه امکان دارد پدر بزرگ که تقدّم وجودی دارد از نواده خودش باشد و از او کسب بقاء کند! ولی وقتی ارتباط این دو شخصیت ترسیم گردد، اعجاب برانگیز نمی‌باشد. زیرا بقای نام و نشان و آثار و مکتب انسان ساز رسول اللّه به برکت وجود حسین بود و اگر این فداکاری عاشورایی صورت نمی‌گرفت بنی امیّه که دشمنان خانه زاد اسلام، قرآن و شخص رسول اللّه بودند، تمامی مظاهر دین و هرچه که یادآور رسول اکرم و رسالت و مکتب او بود، از بین می‌بردند. جامعه اسلامی از سال یازدهم هجری تا سال سی و پنجم به سوی جاهلیت پیش می‌رفت و در سال‌های آخر حکومت سومین خلیفه با مشکلاتی چون گسترش ستم و فساد مالی و سیاسی دستگاه حاکمه مواجه بود. از سال سی و پنجم هجری تا سال چهل و یکم هجری به مدت شش سال توسط علی (ع) و فرزند برومندش امام حسن مجتبی (ع) جبهه مقاومی در مقابل حرکت رو به رشد جاهلیت تشکیل گردید و اهتمام‌ها و مجاهدت‌های فرساینده‌ای در این راستا صورت گرفت ولی جفاکاران و جاه طلبان اجازه ندادند مشعل علوی و حسنی جامعه را روشن کند و از آلودگی و تیرگی برهاند. امویان در سقوط جامعه و تثبیت افکار و سنت‌های جاهلی نقش اساسی بازی کردند، در این نظام منحط به جای توجه به تقوا، کرامت‌های انسانی پارسایی و فضیلت‌های معنوی که در پرتو بعثت نبوی بر جامعه حاکم گردیده بود، ثروت چنان وضعی بدست آورد که به راحتی مردم دست از مقدّسات دینی خود می‌شستند تا به خیانت و جنایتی دست بزنند و مال و مکنتی را به خود اختصاص دهند. عبید اللّه بن عباس که دو تن از فرزندانش توسط بسربن ارطاه روبروی چشمش سر بریده شده بود، از خون عزیزان خود صرف نظر کرد و در حالی که فرمانده سپاه امام حسن (ع) در جنگ با معاویه بود و متأسفانه از بنی هاشم هم به شمار می‌آمد و قبلاً والی یمن در زمان فرمانروایی حضرت علی (ع) بود، با یک میلیون درهم، خود را به معاویه فروخت و به سوی سپاه شام گریخت. (22) جعده دختر اشعث بن قیس و همسر امام حسن مجتبی با وعده یکصدهزار درهمی معاویه، سبط اکبر پیامبر و کسی را که با او زندگی مشترک داشت به شهادت رسانید. سمرة بن جندب با گرفتن چهارصد هزار درهم، حاضر شد بگوید آیه: و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات اللّه؛ (23) درباره عبدالرحمن ابن ملجم مرادی (قاتل حضرت علی (ع)) نازل شده است. از کوفه که پایگاه شیعه بود ده نفر با گرفتن سی هزار درهم رشوه از مغیرة بن شعبه (والی کوفه) به شام سفر کردند و معاویه را تشویق نمودند یزید فاسق و فاجر را روی کار آورد. یکی از شاعران به نام مسکین دارمی برای چند درهم صله معاویه، ولیعهدی یزید را چنین سفارش کرد: ای پسران خلفا آرام گیرید که خدای رحمان خلافت را هرجا بخواهد قرار می‌دهد و هرگاه منبر خلافت شام از صاحب خویش خالی گردد این یزید است که امیرمؤمنان خواهد بود. (24) کار به جایی رسید که خود معاویه از این کارها به شگفت درآمد و گفت: راستی چقدر دین برای مردم بی ارزش و ارزان گردیده است! (25) عُبید اللّه بن زیاد با وعده افزایش حقوق مردم، آنان را به جدایی از مسلم بن عقیل (فرستاده ویژه امام حسین) واداشت. (26) عمر سعد برای رسیدن به فرمانداری ری و همدان حاضر گردید حضرت امام حسین (ع) را به شهادت برساند. تعصب‌های قبیله‌ای، قومی و نژادی به همان شکلی که قبل از اسلام وجود داشت در عصر سفیانیان و مروانیان به صورت نیرومندی در مناسبات اجتماعی اثر می‌گذاشت. قبایل گوناگون برای کسب افتخارات قومی به حریم دین تجاوز کردند و با جعل احادیثی از نبی اکرم (ص) در شأن و منزلت قبیله خویش سعی در فضیلت تراشی نمودند. غارتگری به همان شیوه جاهلی در جامعه رایج شد. مردم شام به فرماندهی ضحاک بن قیس اموال مردم کوفه را غارت کردند و هر فرد بادیه نشین و صحرا گرد را که می‌یافتند می‌کشتند حتی به حجّاج خانه خدا رحم نکردند و در ثعلبیه قافله حاجیان را غارت کردند. (27) فرهنگ جاهلیت اموی آنقدر رشد سرطانی یافت که در میان جوامع اسلامی شرابخواری، هرزگی جنسی و فساد و فحشاء متداول شد. جهالت و کوته فکری و سطحی اندیشی چنان بر مردم حاکم شد که به راحتی بازیچه دست خیمه شب بازان سیاسی قرار می‌گرفتند، در این میان وجدان‌های آگاه که باید به جنایات و مفاسد اعتراض کنند، خفته بودند. طبیعی است چنین روندی، محصولی جز تحریف در دیانت و بدعت در سنت‌های مذهبی، حذف رهبران راستین و فراموش گردیدن احکام قرآن و شرع مقدّس را به همراه نداشت، قیام امام حسین (ع) حرکت مقدّسی بود که این روال تأسف برانگیز را متوقف ساخت و اجازه نداد جاهلیت اموی بر ارزش‌های دینی پیشی گیرد. از محصولات مبارک این قیام آن بود که زمینه‌های سلطه گری امویان تضعیف شد و چهره اصیل اسلام برای مردم آن روزگار و اعصار بعد نمایان گردید و با خون حماسه آفرینان کربلا امّت مسلمان از وضعی ناهنجار و نگران کننده رهایی یافت. شیوه‌های شایستهیکی از راه‌های امر به معروف و نهی از منکر این است که خود شخص آمر و ناهی، صالح و با تقوا باشد، تجسّمی باشد از کرامت‌های اخلاقی و فضیلت‌های قرآنی، انبیاء و اولیای الهی صرفاً نظریه پرداز، نصحیت کننده و مبلّغ مذهب و دیانت نبوده‌اند، آنان اولّ رفتارهای خوب و خصال نیکو را در خود عینیت بخشیده و روح و روان را با معنویت و معرفت صفا می‌دهند آنگاه به سوی جوامع می‌آیند تا آنان را هدایت کنند. حضرت علی (ع) فرموده‌اند: «هرگز شما ندیدید که شما را به چیزی امر کنم مگر این که قبلاً خودم عمل کرده‌ام و هرگز شما را از چیزی باز نمی‌دارم مگر این که قبلاً خودم آن را ترک کرده باشم.» (28) امام حسین (ع) نیز این گونه بود، او کمتر خطابه خواند و بیشتر عمل کرد، وقتی کردار و رفتار عالی در جامعه تجسّم پیدا کند، زیاد نیاز به سخنرانی و موعظه نمی‌باشد، قال و قیل نمی‌خواهد. مولای متقیان سخنی دارند که نشان می‌دهد حق در توصیف‌ها گسترده است اما در عمل دچار تنگناهایی می‌شود: «فالحق اوسع الاشیاء فی التواصف واضیقها فی التناصف؛ (29) در گفته‌ها از عدالت، خوبی و معارف و مکارم گفته می‌شود اما وقتی جامعه ارزیابی می‌گردد تا رسیدن به این قلّه‌ها فاصله زیادی وجود دارد. امام حسین (ع) و هیچ کدام از ائمه و رهبران راستین انسان‌ها، این گونه نبودند که زیاد بگویند و کم عمل کنند، مولای شهیدان و حماسه آفرین کربلا فریاد می‌زند به هر کس آماده استکه خونش را در راه ما ببخشد، هر فردی که مشتاق لقاء حق است، (30) با ما کوچ کند، پس آنان که هوسی دیگر دارند باید برگردند. آن که فداکار و از جان گذشته نمی‌باشد، با ما نیاید. آن حضرت کاری کرد که یک پاکباخته در راه خدا شود، یعنی عمل را به منتهای اوج رسانید، چیزی باقی نگذاشت که در راه خدا نداده باشد، عزیزانش که با وی همراه گردیدند، هیچ کدام به اکراه نیامده بودند، همه با ایمان و آرمان امام هم جهت بودند. اصولاً حضرت اجازه نمی‌داد کسی که کمترین نقطه ضعفی دارد و موریانه‌های شک در ایمانش رسوخ کرده، جزو همراهانش باشد. چندین بار در راه، پالایشگاه پرهیزگاری برپا کرد. روز اولی که از مکّه به سوی نینوا حرکت نمود، اعلام کرد هر کس اهل جانبازی نیست نیاید، در بین راه امام خطبه‌ای خواند که مفهومش این بود: هر کس تصوّر می‌نماید ما به قدرتی یا مقامی می‌رسیم، بداند که این خبرها نیست و بهتر است برگردد، آخرین تصفیه را در شب عاشورا کرد ولی در آن زمان حتی یک نفر هم امام را ترک نکرد و این که عدّه‌ای از مورخان از جمله مؤلف ناسخ التواریخ گفته‌اند عدّه‌ای از تاریکی شب استفاده کردند و رفتند کاملاً اشتباه و نادرست است و منابع مستند روایی و تاریخی بر آن خط بطلان می‌کشند. عکس آن صادق بود و افرادی از صف مخالفان که در امنیت به سر می‌بردند، از لشکر دشمن جدا شدند و به امام پیوستند. این است که حضرت در شب عاشورا فرمود: امّا بعد من اصحاب و یارانی بهتر از یاران خود ندیده‌ام و اهل بیت و خاندانی باوفاتر و صدیق‌تر از اهل بیت خود سراغ ندارم، خداوند به همه شما جزای خیر دهد. (31) یک نکته جالب دیگر در این راستا برخورد مهربانانه و آزادمنشانه امام با یارانش در طول نهضت است، این برنامه حاکی از تلاش گسترده حضرت در مسیر آموزش و تربیت نسل عاشورایی قیام مقدّس کربلا بود. یاران با وفای سیدالشهداء در اوج صلابت و مقاومت عرصه را چنان بر سپاه تا دندان مسلّح اموی تنگ کردند که عروة بن قیس فرمانده سواره نظام آنان خطاب به عمر سعد گفت: آیا نمی‌بینی این سواران من امروز از دست این افراد انگشت شمار چه می‌کشند. (32) امام در برخورد با افراد، روشی هدایتگرانه، دل سوزانه و خیرخواهانه داشت و بر این اساس، اصلاح جامعه اسلامی را تنها راه نشر آموزش‌های دینی و تخریب فرهنگ مهاجم اموی می‌دید و لذا در فراز و نشیب قیام مقدّسش از مدینه تا کربلا همواره به روش مشفقانه‌ای عمل می‌کرد در حالی که در مقابل سران فاسد و منحرف دستگاه ستم، روشی کاملاً ویرانگرانه داشت. امام در منزل عذیب هجانات بر خلاف اکراه عبیداللّه بن حرّ جعفی از روبرو شدن با سالار شهیدان، نزد وی رفت و به او سلام کرد و عبیداللّه را به همراهی خود دعوت فرمود: ولی مؤثر نیفتاد و امام هم دیگر اصرار نفرمود. در منزل ذی حسم با وجود آن که حرّ بن یزید ریاحی، راه را بر امام بست و به منظور جنگ آمده بود، حضرت کرامت انسانی خود را بروز داد و بر اثر فرمانش اطرافیانش به سپاه حرّ و حتی مرکب‌های آنان آب دادند. (33) حرّ وقتی این صحنه باشکوه را دید به خود آمد و از روش جنگی و نبرد با امام دست برداشت و تقاضای توبه از آن برخورد مذموم کرد، امام با وسعت نظری که داشت توبه وی را قبول کرد. امام آن چنان قصد اصلاح داشت که وقتی زهیر بن قین به حضرت پیشنهاد داد با سپاه حر بجنگند آن را نپذیرفت و حتی در صبح روز عاشورا از پیش قدم گردیدن در جنگیدن با دشمنان اجتناب ورزید. (34) در قصر بنی مقاتل امام از عمروبن قیس المشرقی و پسر عمویش تقاضای یاری کرد ولی هر دو عذرخواهی کردند و امام خطاب به آنان فرمود: آزاد هستید که هرجا می‌خواهید بروید. ضحاک بن عبداللّه مشرقی در روز عاشورا بر خلاف آن که شجاعانه عدّه‌ای از سپاهیان دشمن را کشته بود می‌خواست میدان را ترک کند، امام هم به وی اجازه داد برود و این شیوه آزاد منشانه از عظمت روحی سالار شهیدان حکایت دارد. (35) امام حسین از یک سو شناخت عمیق و دقیقی از تعالیم اسلامی داشت و از سوی دگر مقتضیات زمان را در نظر می‌گرفت و با این اشراف دوجانبه و بر حسب سنت‌های جوامع، به تبلیغ و پیام رسانی پرداخت، گفتگوی رودررو با افراد، سخنرانی، نامه نگاری از جمله وسایل ارتباط جمعی حضرت در آن عصر به شمار می‌رفت. امام می‌کوشید حتی در برخورد با مخالفان از روش خشم‌های افراطی و برخی نفرت‌های احساسی پرهیز کند و جاذبه را بر دافعه ترجیح داد، آن حضرت با تمام محدودیت‌های تبلیغی از وظیفه مهم امر به معروف و نهی از منکر که بالاتر از تبلیغ بود، بازنایستاد. او ناصحی مخلص، فروتن، شجاع عادل و بردبار بود که پیامش با رأفت و نرمش درهم آمیخته بود. (36) آفت زدایی از گلستان عاشورایکی از بزرگ‌ترین خدمت‌ها به ساحت مقدّس سالار شهیدان و حماسه عاشورا، پاک و منزّه ساختن تاریخ این نهضت از هرگونه دروغ و افسانه و مطالب بی اساس است، متأسفانه حامیان جاهل، دوستان تندرو و برخی مخالفان، مباحثی را جعل نموده و در متون تاریخی و تبلیغی گنجانیده‌اند که با اهداف این حرکت عالی در تضاد آشکار می‌باشد. عدّه‌ای گمان می‌کنند اشکالی ندارد برای معرفی حق و عدالت به دروغ، باطل، بی تقوایی و خیانت در امانت روی آوریم و لذا تحریف زدایی از این قیام، خود یک امر به معروف و نهی از منکر به شمار می‌رود. یکی از آفت‌های خطرناک و سموم هلاک کننده برای شعائر و سنت‌های دینی آن است که عدّه‌ای تصوّر می‌کنند هرکاری قیافه‌ای مذهبی پیدا کرد و آدمیان را داخل خیر و ثواب می‌کند خوب است اگرچه صاحب آن آیین و آورنده دین از این روشها بیزار و بی خبر باشد و چه گمان باطلی است که برخی معتقدند هر تشریفاتی که با نام امام حسین (ع) و به یاد فداکاران کربلا صورت گیرد سربلندی در دنیا و آخرت بوجود می‌آورد هرچند روح مقدّس امام حسین از آن متنفّر باشد. دانشمندان مذهبی در عصر ائمه که خود در مکتب این بزرگان پرورش یافته‌اند برای این که مبادا از مسیر حق فاصله گرفته باشند عقاید و افکار خود را به امام زمان خود عرضه می‌کردند تا اگر کاری بر خلاف دین انجام می‌دهند اما رنگ مذهبی دارد، از انجام دادنش اجتناب نمایند. عبدالعظیم حسنی که با چهار واسطه نسبش به امام حسن مجتبی (ع) می‌رسد و با امام جواد و امام هادی (ع) معاصر بود و خود از بزرگان حدیث و کلام به شمار می‌رود، خدمت امام دهم شرفیاب شد تا عقاید خود را بر حضرت عرضه نماید و در صورت درست بودن بر آن‌ها استوار بماند و در غیر این صورت به اصلاح و پالایش آن‌ها بپردازد. عزاداری‌های ما برای ائمه هدی و خصوص فداکاران عاشورا باید مسیری درست و سازنده را طی کند، سیره اهل بیت در این برنامه‌ها کاملاً مشخص است و ما باید به آنها تأسی کنیم نه آن چه دلمان می‌خواهد وارد روضه‌ها، شعرها و سوگنامه‌ها کنیم تا مردم از آنها خوششان بیاید و بیشتر گریه کنند، در فرهنگ اهل بیت گریه هدف اصلی نمی‌باشد بلکه وسیله‌ای است برای نزدیک شدن فضیلت، با سوگواری و ماتمداری، ما با خوبان و پاکان همراهی عاطفی می‌نمائیم، دل‌ها را به حماسه پیوند می‌زنیم، سیلی راه می‌اندازیم که ستمگران و منافقان و دروغگویان را از بین ببرد رفتارهای ما در این برنامه‌ها باید با شؤونات امام حسین (ع) هماهنگی داشته باشد، دست اندرکاران عزاداری نیز باید چنان به خصال خوب آراسته باشند که کار و تلاش آنان در این راستا متناسب با فرهنگ عاشورا باشد. فراموش نکنیم امام سوم در راه هدفی بسیار عالی، آسمانی و ملکوتی قیام کرد، حامی حق بود، در مقابل باطل قیام کرد، یارانش نیز این گونه بودند آن‌ها می‌خواستند معارف احیا گردد و حقایق غبارزدایی شوند، آنان قیام نکردند که گناهکاران آمرزیده شوند! این گونه نیست که یک نفری در بیت المال مسلمین تصرف سوء کند، اموال مردم را به ناحق بخورد، دروغ بگوید، آبروی مؤمنین را ببرد و در انواع آلودگی‌ها غرق باشد و بگوید حالا من با یک کربلا رفتن و یا عزاداری کردن از هرگونه عذابی معاف می‌گردم!؟ عوام و جاهلان تصوّر می‌کنند اصحاب امام که در تقوا و دین داری برگزیدگان زمان خود بودند به مقام شهادت رسیدند تا سنگری برای گناهکاران امّت باشند یعنی اگر قبل از حادثه عاشورا عدّه‌ای نگران خلافها و سیئات خود بودند بعد از شهادت امام و یارانش، خیالشان آسوده باشد که روزنه‌ای برای نجات آنان باز شده است، این تحریف معنوی که متأسفانه به مرثیه سرایی‌ها و تعزیه خوانی‌ها راه یافته همان حرف غلطی است که مسیحیان درباره حضرت عیسی (ع) گفته‌اند که آن پیامبر الهی به دارآویخته شد تا پیروانش آسوده باشند و به عواقب گناهان خود فکر نکنند؟ طرز فکر مزبور که معمولاً مورد پسند بسیاری افراد عادی می‌باشد دقیقاً با هدف امام در تضاد و تباین است، زیرا امام قیام کرد تا بساط گناه و خلاف برچیده شود، منکرات از بین برود، مفاسد به پایان برسد، جلو معاصی گرفته شود و حدود و احکام الهی محترم شمرده شود، تقوا افزایش یابد، مردم، درستی، راستی و پاکی را پیشه کنند، به تعالیم قرآنی روی آورند. این درست نیست که ما با دوری از خداوند به امام نزدیک می‌شویم و با به خشم در آوردن پروردگار نعوذ باللّه ولیّ او را خشنود می‌سازیم! مردمی که این فکرهای باطل را در ذهن می‌پرورانند و به این اباطیل ساخته توهمّات خود، دل خوش کرده‌اند نسبت به اسلام و روح نهضت کربلا خیانت کرده‌اند. امام در سخت‌ترین شرایط عاشورا وظایف دینی و شرعی و تکالیف اسلامی خود را در عالی‌ترین حالت و معنوی‌ترین وضع انجام داد و در ظهر روز عاشورا به رغم گرمای شدید هوا، تشنگی فراوان، خطر تیرها و یورش‌های بی امان امویان، بی شرمی دشمنان، اندوه شهادت یاران و بسیاری از تنگناهای دیگر، اجازه نداد فریضه مقدّس نماز ترک گردد و حتی مصمّم گردید در اول وقت اقامه گردد. آنقدر شرایط آشفته بود که سعیدبن عبداللّه که خود را سپر اباعبداللّه (ع) نموده بود، پس از پایان نماز ظهر عاشورا به تعبیر برخی مقتل نویسان بدنی چون آبکش داشت، چرا که تیرهای فراوان به او اصابت کرد و این مجاهد مخلص را به شهادت رسانید و شاعری چه نیک گفته است: آن تابش بی غروب در پهنه دشتاز معرکه کرب و بلا باز نگشت بگذشت زهرچه داشت حتی سر و جاناما زنماز خویش هرگز نگذشتوای به حال شخصی که نماز نخواند یا آن را سبک بشمارد، حقوق مردم را زیرپا بگذارد و پیرو خواهش‌های نفسانی باشد و آنگاه ادعا کند من عزادار امام حسین هستم. از این فرد باید پرسید توچگونه به سوگواری روی آورده‌ای ولی صاحب این مجالس و محافل ماتم داری. از اعمال و رفتارت راضی نیست، باید روح و قلب و دلت را با کربلا پیوند بزنی و جانی که به عاشورا تعلق یابد به نماز و سایر واجبات اهمیت می‌دهد، کارهای ناپسند نمی‌کند، اوقاتش را به بیهوده سپری نمی‌سازد. امام حسین (ع) شب عاشورا را از دشمن مهلت گرفت تا لحظاتی را به نماز، عبادت و دعا بپردازد و تمام وجود آن حضرت سرشار از معنویت، فضیلت و انواع کمالات بود. او در راه رضایت الهی از هرچه داشت صرف نظر کرد و با چنین امامی نمی‌توان جز با تزکیه درون و تقوا و آراستن روح به خوبی‌ها، مأنوس گردید. (37) مرحوم دکتر محمد ابراهیم آیتی که از مورخان خوش فکر، روشن بین و دقیق می‌باشد و تاریخ اسلام و مسلمانان را در آثار خویش با ژرف اندیشی ویژه و تتبع و جامع نگری تشریح کرده و شهید آیت اللّه مطهری پژوهش‌های تاریخی او را ستوده و مورد تأیید قرار داده است، می‌گوید: «بزرگی پیامبر و امام بر پایه بندگی خدا استوار است و جز از راه پروردگار نمی‌توان از پیامبر و امام بهره مند شد. امام حسین (ع) روز عاشورا با آن همه گرفتاری و با آن که دشمن حاضر نشد جنگ را برای نماز خواندن چند دقیقه‌ای هم تعطیل کند، در همان گیر و دار جنگ، نماز ظهر را به جماعت خواند و دو نفر از یاران خود یعنی زهیر بن قین بجلی و سعید بن عبداللّه حنفی را فرمود تا پیش روی وی بایستند و سینه را سپر کنند وجلو حمله دشمن را بگیرند تا امام نماز خود را بخواند. این امام چگونه راضی می‌شود که کسی به جای نماز (خواندن) برایش عزاداری کند و یا به اطمینان شفاعت و طرفداری او، واجبات را انجام ندهد و حرام‌ها را مرتکب شود! عزاداری امام باید مردم را دین شناس کند، به خدا نزدیک سازد، از گناه و معصیت برکنار دارد …مجالس عزای اباعبداللّه تنها موقعی باعث خشنودی خدا و قبول و موجب اجر و ثواب اخروی است که در حدود بندگی خدای متعال به انجام رسد و مشتمل بر دروغ و حرامی نباشد، چه خدا را نمی‌توان از راه گناه عبادت کرد و حرام را نمی‌توان مقدّمه عبادت قرار داد. زیرا خدای متعال عملی را قبول می‌کند که در حدود تقوی به انجام برسد و هر عملی که این طور باشد و مورد پذیرش پروردگار قرار گیرد در اصلاح نفس انسان اثر دارد. کارهای خوب باید انسان را تربیت و سیر و سلوک دهد و بر صلاح و سلامت باطن انسان بیفزاید …» (38) این نوشتار را با فرازی از زیارت وارث خاتمه می‌دهیم: «اشهد انّک قد اقمت الصلوة و أتیت الزکوة و امرت بالمعروف و نهیت عن المنکر ….» پی نوشت‌ها: 3. حماسه حسینی، چاپ قدیم (دوره سه جلدی)، ج سوم، ص، 343 و نیز بنگرید به چاپ جدید (دوره دو جلدی)، ص 383.3824. تاریخ طبری، ج 4، ص 304.5. حماسه حسینی، شهید مطهری، (طبع جدید)، ج، 2 ص 214 213.6. امر به معروف و نهی از منکر، علی کورانی، ص 17.7. همان مأخذ. 8. سوره آل عمران، آیه 104.9. همان، آیه 109.10. وسایل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 11، ص 395.11. فروع کافی، ج 4، ص 56، در ضمن این حدیث با اندک تفاوتی از حضرت علی (ع) هم نقل گردیده است: نک نهج البلاغه، نامه 47.12. سوره توبه، بخشی از آیه 71.13. تحف العقول عن آل الرسول، ص 237.14. تفصیل این بحث در کتاب الامر بالمعروف و النهی عن المنکر از تألیفات آیة اللّه سید علی بن حسین العلوی و نیز کتاب امر به معروف و نهی از منکر به قلم سید حسن اسلامی آمده است. 15. موسوعة کلمات الامام الحسین، قم، پژوهشکده باقر العلوم، ص.11016. الغدیر، علامه عبدالحسین امینی، ج 10، ص 340؛ حیاة الامام الحسین، باقر شریف قرشی، ج 2، ص.22417. الامة و السیاسة، ج 1، ص 284، رجال کشی، ص 32، الغدیر، ج 10، ص.16118. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 4، ص.32719. موسوعه کلمات الامام الحسین، ص، 247 تحف العقول، ص.26920. مقتل خوارزمی، ج 1، ص 188، مقتل عوالم، ص.5421. کشف الغمه فی معرفة الائمه، علی بن عیسی اربلی، ج 2، ص 10، اسدالغابه، ابن اثیر، ج 2، ص.1522. ارشاد، شیخ مفید، ج 2، ص 13، الغارات، ابن هلال ثقفی، ص.42023. سوره بقره، آیه.20724. الاغانی، ابوالفرج اصفهانی، ج 2، ص.22825. الکامل، ابن اثیر، ج 2، ص.50826. اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج 1، ص.59127. شرح نهج البلاغه، خطبه.17528. نک: نهج البلاغه، خطبه.17529. همان، خطبه.21630. اللهوف، سید بن طاووس، ص.2631. متن کامل این خطبه در منابع ذیل آمده است: تاریخ طبری، ج، 7 ص 322 321، کامل ابن اثیر، ج 3، ص 285، مقتل خوارزمی، ج 1، ص.24632. خورشید شهادت، پژوهشکده علوم انسانی دانشگاه امام حسین، دفتر سوم، ص.3333. ارشاد شیخ مفید، ج 1، ص.10834. تاریخ طبری، ترجمه پاینده، ج 7، ص 2989،، 2990 3027، .305135. همان، ص 3015 و نیز اجتیار معرفة الرجال، ص 113 و.11436. حماسه حسینی، ج 1، ص 196، ص 210، 254 و نیز خورشید شهادت دفتر سوم، ص.3437. در این زمینه بنگرید به حماسه حسینی، ج 1، ص 126، 118 بررسی تاریخ عاشورا، محمد ابراهیم آیتی، ص 46، 123 و 225؛ تعالیم اخلاقی و عرفانی امام حسین (مجموعه مقالات همایش امام حسین، مجمع جهانی اهل بیت، ج 10، ص 511 507، آبشارهای عاشورایی، ص 25 و 24؛ از مرثیه تا تعزیه، ص 120.11538. بررسی تاریخ عاشورا، ص 127.126